9 Mart 2012 Cuma

Bilişsel Esneklik





BİLİŞSEL ESNEKLİK KURAMI (COGNİTİVE FLEXİBİLİTY THEORY)

İyi yapılandırılmamış alanlarda, anlamlı bilgi edinilmesini ve bu bilgilerin farklı durumlara aktarılmasını amaçlamaktadır. İyi yapılandırılmamış bilgi alanlarının iki temel özelliği bulunmaktadır:
1 - Bilginin uygulanması gereken durumların karmaşık olması ve birçok geniş kavramsal yapıların eşzamanlı etkileşimlerini gerektirmesi 
2 - Bu durumların benzerlikleri olsa bile birbirlerinden farklı, kısacası düzensiz olmaları

Bilişsel esneklik aynı zamanda bireyin esnek olmaya istekli olmasını da içerir. Kişinin bir davranışı farklı yollardan yapabileceğinin farkında olması, onun standart davranıştan uzaklaşması için yeterli değildir. Lippard Justice’e kişinin esnek olma isteği; kişinin kendini anlama ve kendisiyle iletişim kurma yeteneğinin insanlar arası ilişkileri nasıl etkilediğine en iyi örnektir. İnsanların değişim yaşaması ya da farklı bir yol kullanması için bir sebep ve ya motivasyon gerekir.

Spiro’ya göre öğrenmenin amacı, öğrenciyi uzman haline getirmektir.  Bunun gerçekleştirilebilmesi ise ancak farklı bakış açılarının öğrencilere gösterilmesiyle mümkündür. Bu amaçların gerçekleştirilmesinde Spiro ve arkadaşlarının ‘Rasgele erişimli öğretim’ olarak tanımladığı hiper metin, kullanılabilecek en iyi ortamdır. Spiro ve Jehng hiper metni, çeşitli şekillerde düzenlenebilen bilgisayar temelli metin olarak tanımlamaktadır. Hiper metin; metin, durgun grafik, resim, çizim veya tabloları içeren bağlantıların bir arada kullanılması ile bir alana ait bilgi yapısını ve bu yapıda yer alan ilişkileri göstermeyi amaçlar. Bu ortamda öğrenci, kendi ilgi ve ihtiyacına göre istediği bilgiyi seçebilmekte ve ulaşabilmektedir. İşte hiper metinin bu yapısı ile öğrenciler materyali farklı bakış açılardan görebilmekte ve kendi öğrenmelerinin kontrolünü sağlayabilmektedir. Böylece bu ortam, esnek yapısı ile iyi yapılandırılmamış alanlarda farklı yollardan, farklı görevlerle öğrencilerin kendi yapılandırdıkları bilgiye ulaşmalarını sağlamaktadır. Altun’un da belirttiği gibi bu çapraz mimari ile hiper metinde öğrenciler, istedikleri bilgilere istedikleri anda ve istedikleri yoldan tekrar ulaşabilmekte ve bu bilgileri ve kavramları görebilmektedirler. Hiper metinler üç farklı yapıda olabilir:
        
·         İyi Yapılandırılmış Hiper Ortam: Ayrıntılıdır, açıkladığı durumu açıkca anlatır.
·         Az Yapılandırılmış Hiper Ortam:  temel düzeyde ayrıntılıdır. Genel olarak açılar.
·         Yapılandırılmamış Hiper Ortam: ayrıntılı ipuçları yoktur.



Bilişsel Esnekliğin Kapsamı ve Uygulaması

Bu kuram özellikle interaktif teknolojiler için destek sağlamaktadır. İyi yapılandırılmamış alanlara örnek olarak; tıp, tarih, edebiyat, hukuk, biyoloji, ve öğretmen eğitimi verilebilir.


Bilişsel Esnekliğin Örneği

Bu ortamlara örnek olarak KANE, ‘Florida Thematic Unit’, CardioWorld Explorer, STEP projesi verilebilir. (Boger-Mehall, 1997; Spiro ve digerleri, 1992).

Bilişsel Esneklik İlkeleri

Ø  Öğrenme etkinliklerinde içeriğin farklı gösterimleri yer almalıdır. Aynı
materyalin içeriğinin farklı şekillerde düzenlenip, öğrencinin konuyu farklı noktalardan görebilmesi amacıyla incelenmesidir.

Ø  Öğretim materyalleri içerik alanın aşırı basitleştirilmesini engellemelidir. Bir alana ait karmaşık ve düzensiz kavramların doğal yapısını öğrenciye göstermek yerine aşırı basitleştirilerek öğretilirse bunların daha sonra değiştirilmesi çok zor olur. Bunu engellemek için bilişsel esneklik kuramı, kavramlar arası ilişkilerin vurgulanması ve bu ilişkilerin gerçek hayatta öğrencinin karşılaşabileceği problemler düşünülerek, farklı şekillerde gösterilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Ø  Öğretim “örnek olay” temelli olmalı ve bilginin yapılandırılması üzerinde durmalıdır. İyi yapılandırılmamış bilgi alanlarında öğrencilerin ileri seviyede bilgi edinimlerinin sağlanması ve edindikleri bu bilgilerin farklı durumlara aktarabilmeleri için örnek olaylar kullanılmaktadır.

Ø  Bilgi kaynakları birbiri ile yüksek  derecede bağlantılı olmalıdır. Öğrencilerin örnek olaylar ile çalışırken veya problemlere çözüm getirmeye çalışırken istedikleri bilgiye anında ulaşabilmeleri ve ilgili bilgilerin bir arada olması gerekmektedir. Bu da ancak uygun bir ortamın seçilmesiyle olur.





SORULAR

1 – Bilişsel Esneklik Kuramını açıklayınız.
2 – Hiper Metin yapı çeşitlerini yazarak birer cümleyle açıklayınız.
3 – Rastgele Erişimli Öğretim olarak da tanımlanan Hiper Metin kavramının Bilişsel Esneklik Kuramına katkısı nedir?
4 – Bilişsel Esneklik Kuramı hangi bilim alanlarında uygulanabilir?
5 – Bilişsel Esneklik Kuramının ilkeleri nelerdir?

6 – Aşağıdakilerden hangisi bilişsel esneklik kuramının ilkelerinden biri değildir?

A)  Öğretim etkinliklerinde içeriğin farklı görünümleri yer almalıdır.
B)  Öğretim materyalleri içerik alanının aşırı basitleştirilmesini engellemelidir.
C)  Öğretim “örnek olay” temelli olmalıdır ve bilginin yapılandırılması üzerinde durulmalıdır.
D)  Öğrenci karşısına çıkan problemleri tek bir yoldan çözmeli ve bu yollar kendisine öğretilmelidir.
E)   Bilgi kaynakları arasında yüksek derecede bağlantı olmalıdır.

7 –  Bilişsel esneklik kuramını aşağıdakilerden hangisi ortaya çıkarmıştır?

A)  Freud

B)  Spiro
C)  Piaget
D)  Vygotsky
E)   Thorndike



Kaynaklar

http://tip.psychology.org/spiro.html
Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Ş. Karadeniz.

Bilişsel Çıraklık


BİLİŞSEL ÇIRAKLIK

         Öğretmen = Usta = Uzman,  Öğrenci = Çırak

       Bilişsel çıraklık, belli bir bağlamda, belirli öğrenme çıktıları için, öğrenciye bilgiye nasıl ulaşacağı, onu nasıl kullanabileceği ve uygulayabileceği konusunda gereksinim duyacağı bilişsel etkinliklerin öğretmenin bir usta gibi yol gösteriliciliği ışığında kazandırılması sürecidir.


Browns, Collins ve Duguid, bilişsel çıraklığı, öğrencilerin etkinlik ve toplumsal etkileşim aracılığıyla gerçek uygulamalarda öğrencilerin kültürlenmesi olarak açıklamıştır. Bu yöntem öğretmenin (usta,uzman) bir sorunu ortaya koyduğunda öğrencilerin bu sorunu gerçek durumlarda algılamaları gerekliliği ilkesine dayanır.


       “Çıraklık” kavramı, öğrenci için öğrenme ve öğretimde deneysel etkinliklerin ve yaşanmışlıkların önemini ön plana çıkarmaktadır. Aynı zamanda, öğrenmenin bağlama dayalı, durumlu ve kültürleyici bir olgu olduğu fikrini ortaya koymaktadır. Deneyim ve tekrar çoğaldıkça bilgi ve birikimde çoğalır. Geleneksel çıraklık, kolayca gözlenebilen ve öğrenilen durum ve ögelerin hiçbir değişikliğe gitmeden birebir uygulanması, yerine getirilmesidir. Oysa bilişsel çıraklık, geleneksek çıraklık tanımından biraz farklıdır. Burada ki esas amaç bilişsel çıraklık için düşünme ve algılama süreçlerinin daha açık, daha anlaşılır hale getirilmesi gerekmektedir. Öğretmen ve öğrenci arasındaki (usta, çırak) iletişimin sağlam ve açık olması gereklidir. Öğretmenin yapmak veya yaşatmak istediği düşünceleri öğrencilerin rahatça ulaşabilmesi ve öğrencilerin kendi düşüncelerini öğretmene açık ve anlaşılır hale geldiği zaman öğrenme ve öğretme sürecini iyileştirmek daha iyi olacaktır. Başka bir deyişle, bilişsel çıraklıkta, birbirleriyle etkileşimde bulunan öğretmen ve öğrenciler düşünsel açıdan çok iyi bir iletişim kurabilmeleri gerekmektedir.


Bilişsel çıraklık yöntemi insanın gelişme süreci içerisinde de incelenebilir. İnsanlar konuşmayı, yemek yapmayı, ev yapmayı  , elbise dikmeyi ; aile ve ustalarından öğrenmişlerdir. Yani gelişim sürecinde güncel ihtiyaçlarını karşılamak için doğal yetenek olarak değil, gözlem ve sorular sorarak, nasıl yapıldığını gözlemleyerek öğrenmişlerdir. Örnek olarak bir çömlek ustasının çırağı, ilk başta ustasının yaptığı çömleği gözlemleyerek, gerekli soruları sorarak, ustasının yaptığı işlemleri sırayla tekrar ederdi. Usta(uzman) eğer çırak bir yerde veya yapım aşamasında hata yaparsa gereken müdahalede bulunurdu.  Genel olarak bilişsel çıraklık yöntemi gözlemleme yaparak, birebir yetiştirme ve sık sık uygulama yapmaya dayanır. 

                 Öğretim Yöntemleri

             • Biçimlendirme. Öğretmen öğrenci izlerken ve dinlerken işi yürütür ve aynı zamanda sesli olarak düşünür.
           • Yetiştirmek(Koçluk etme). Öğrenci işi icra ettikçe öğretmen sık sık öneriler, öğütler ve dönütler verir.
           • Yapı iskelesi. Öğretmen, belki, işi kolaylaştırarak onu daha küçük ve daha yönetilebilir elemanlar halinde bölerek, daha az karmaşık teçhizat sağlayarak, öğrenci için çeşitli biçimlerde destek sağlar.
           • Eklem. Öğrencinin neyi neden yaptığını açıklaması öğretmenin, öğrencinin bilgisini, muhakeme ve problem çözme stratejilerini gözden geçirmesini sağlar.
           • Yansıtma. Öğretmen öğrenciye kendi performansını uzmanlarınkiyle veya belki işin yapılabileceği uygun bir modelle kıyaslamasını ister.
           • İşlerin karmaşıklığı ve çeşitliliği. Öğrenci daha büyük yeterlilik kazanınca öğretmen, tamamlaması için daha karmaşık, uğraştırıcı ve çeşitli işler sunar.
           • Keşfetme. Öğretmen öğrenciyi kazanılmış yeteneklerini genişletmesi ve tasfiye etmesi için soruları ve problemleri çerçevelemeye cesaretlendirir.

Bilişsel Çıraklık Modelinin Faydaları

Bilişsel çıraklık otantik faaliyet ve değerlendirme teşvik eder: Bilişsel çıraklık eğitim ortamının en önemli vurguları gerçek uygulamaların,ilk başta gerçek ortamda değil de oluşturulan benzer ortamda öğrenme faaliyetinin gerçekleşmesidir.
Bilişsel çıraklık uygulamaları motive edici ve öğrenciler için çekici bulunmaktadır: Bilişsel çıraklık öğrencilere otantik görevler üstlenmesini sağlar. Böylece uzamanlar gibi düşünmeleri sağlanır, öğrenciler aktif hale getirilir, sorumluluk sahibi olmaları sağlanır.
Bilişsel çıraklık tutma ve transferi büyük seviyede teşvik edebilir : bilişsel çıraklık çerçevesinde Öğrenme benzer bir bağlamda yer aldığı öğrencilerin bilgi korumasına imkan vermektedir.
Bilişsel çıraklık yüksek mertebeden akıl kolaylaştırabilir : Başlangıç aşamasında öğretmen ve uzmanlardan destek aldıktan sonra, öğrenciler yeni fikirler keşfeder ve gelişmiş muhakeme süreçleri kullanarak keşifler yapar.

Bilişsel Çıraklık Modelinin Zorlukları

Bilişsel çıraklık, derece kolaylaştırıcı öğretim becerileri gerektirir: Bilişsel çıraklığın ilk aşamalarında meydana gelen sorunlar ve zorluklar öğretmen  tarafından giderilir.Bu durum, büyük ölçüde öğretmen tarafından gerçekleştirien koçluk ve iskele başarısına bağlıdır.Sabır ve gelişmiş kolaylaştırıcı öğretim becerileri gerektirir.

Bilişsel çıraklık yaklaşımı daha üst düzeyde öğrencide kaygı ve hayal kırıklığına neden olabilir: Bilişsel çıraklıkta modelleme öğrencilere ağır geliyorsa, sürecin bir zihinsel modeli süreci ve inşaat anlamakta zorluk olabilir. Öğrenciler, endişeli sinirli ve kendi görevleri keşfetmek için korkuyor olabilir.

Bilişsel çıraklık görev üzerinde daha fazla zaman gerektirebilir: Farklı alanlarda keşfetmek ve keşifler yapmak, kendi ürünlerini oluşturmak için öğrencilere daha fazla zaman gerekli olabilir. 

          Bilişsel çıraklık ek veya daha sofistike kaynakları gerektirebilir: Bilişsel çıraklık modelinin  başarıyla uygulanması ve değerlendirilmesi için  gerçekçi mevcut kaynaklar gerektirir. Bilişsel çıraklık doğası gereği uzman,uygulama,yer ve öğrenme kültürünü içerir. Bu otomatik olarak okullar ve eğitim kurumlarında hazır olmayan kaynaklar gerektirebilir.





Genel olarak özetleyecek olursak;




- Bilişsel çıraklık, etkinlik ve toplumsal etkileşim aracılığıyla gerçek uygulamalarda öğrencinin kendi kendine öğrenmesi, içinde bulunduğu toplumun kültürünü kazanması olarak açıklanabilir.



- Çıraklık kavramı, öğrenmede deneysel etkinliklerin önemini ön plana çıkarmaktadır.


- Aynı zamanda,öğrenmenin bağlama dayalı, durumlu ve kültürleyici bir öge olduğu fikrini savunmaktadır.

- Gerçek hayatta kullanılabilecek bilgi ve birikimleri yansıtabilecek gerçek bağlamlar sağlamalıdır.

- Uzman deneyiminden yararlanabilme imkanı sağlamalıdır.

- Çoklu roller ve bakış açısı sağlamalıdır.

- Bilginin işbirliği içerisinde yapılandırılmasını desteklemelidir.

- Öğretmen ve öğrenci arasındaki iletişimin net ve açık olması sağlanmalıdır.

- Ölçme ve değerlendirme görevler veya deneylerin uygulaması yoluyla yapılmalıdır.





SORULAR

1)Bilişsel çıraklık sürecini tanımlayınız.
2) Bilişsel çıraklıkta, öğretmen öğrenci ilişkisini bir örnek ile açıklayınız.
3)Bilişsel çıraklık ile geleneksel çıraklık arasındaki farkı açıklayınız.
4)Bilişsel çıraklıkta iletişimin ne gibi bir önemi vardır?
5)Bilişsel çıraklıkta değerlendirme nasıl yapılır?


6)Aşağıdaki verilen örneklerden hangisi kuram bakımından bilişsel çıraklığa örnek gösterilebilir?
a)Öğretmenlik
b)Marangozluk
c)Avukatlık
d)Diş Hekimliği
e)Veterinerlik

7)Bilişsel çıraklık kuramı ele alındığında aşağıdaki yöntemlerin hangisi daha başarılı olur?
a)Rol oynama
b)Yaratıcı drama
c)Gösterip yaptırma
d)Problem çözme
e)Soru cevap


8)Bilişsel çıraklık kuramına göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
a)Bağlama dayalı olarak ilerler.
b)Çoklu bakış açısı ve rol dağılımı sağlanmalıdır.
c)Deneysel etkinlik ve uygulamalar  öğrenmede ön plandadır.
d)Uzman deneyimine gereksinim duyar.
e)Ölçme ve değerlendirmede soru cevap tekniği uygulanır.

9)Bilişsel çıraklık kuramına göre aşağıdaki öğretim yöntemlerinden hangisi problem çözme ve muhakeme stratejilerini geliştirir?
a)Eklem
b)Biçimlendirme
c)Yapı iskelesi
d)Koçluk etme
e)Yansıtma



Kaynakça:
Lev Semonovich Vygotsky Ve Yapılandırmacılık , http://www.onceokuloncesi.com/lev-semonovich-vygotsky-ve-yap-land-rmac-l-k-t26452.html?s=44dfe4d8e18b5d4b71dc97dbabbfb0eb&
 

Bilişsel Çıraklık,  bote.hacettepe.edu.tr/wiki/index.php/Bilişsel_Çıraklık

Durumlu/Durumdan Öğretim, Dr. İsmail Marulcu. egitim.erciyes.edu.tr/~imarulcu/...files/Durumdan_Ogretim.pdf

Durumlu Öğrenme , Yar. Doç. Dr. Murat Ataizi, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi, http://e-kutuphane.egitimsen.org.tr/pdf/1611.pdf