BİLİŞSEL ESNEKLİK KURAMI (COGNİTİVE FLEXİBİLİTY THEORY)
İyi
yapılandırılmamış alanlarda, anlamlı bilgi edinilmesini ve bu bilgilerin
farklı durumlara aktarılmasını amaçlamaktadır. İyi
yapılandırılmamış bilgi alanlarının iki temel özelliği bulunmaktadır:
1
- Bilginin uygulanması gereken durumların karmaşık olması ve birçok geniş kavramsal
yapıların eşzamanlı etkileşimlerini gerektirmesi
2 - Bu
durumların benzerlikleri olsa bile birbirlerinden farklı, kısacası düzensiz
olmaları
Bilişsel
esneklik aynı zamanda bireyin esnek olmaya istekli olmasını da içerir. Kişinin
bir davranışı farklı yollardan yapabileceğinin farkında olması, onun standart
davranıştan uzaklaşması için yeterli değildir. Lippard Justice’e kişinin esnek
olma isteği; kişinin kendini anlama ve kendisiyle iletişim kurma yeteneğinin
insanlar arası ilişkileri nasıl etkilediğine en iyi örnektir. İnsanların
değişim yaşaması ya da farklı bir yol kullanması için bir sebep ve ya
motivasyon gerekir.
Spiro’ya
göre öğrenmenin amacı, öğrenciyi uzman haline getirmektir. Bunun gerçekleştirilebilmesi ise ancak farklı
bakış açılarının öğrencilere gösterilmesiyle mümkündür. Bu amaçların
gerçekleştirilmesinde Spiro ve arkadaşlarının ‘Rasgele erişimli öğretim’ olarak
tanımladığı hiper metin,
kullanılabilecek en iyi ortamdır. Spiro ve Jehng hiper metni, çeşitli şekillerde düzenlenebilen
bilgisayar temelli metin olarak tanımlamaktadır. Hiper metin; metin, durgun grafik,
resim, çizim veya tabloları içeren bağlantıların bir arada kullanılması ile bir
alana ait bilgi yapısını ve bu yapıda yer alan ilişkileri göstermeyi amaçlar. Bu
ortamda öğrenci, kendi ilgi ve ihtiyacına göre istediği bilgiyi seçebilmekte ve
ulaşabilmektedir. İşte hiper metinin bu yapısı ile öğrenciler materyali
farklı bakış açılardan görebilmekte ve kendi öğrenmelerinin kontrolünü sağlayabilmektedir.
Böylece bu ortam, esnek yapısı ile iyi yapılandırılmamış alanlarda farklı
yollardan, farklı görevlerle öğrencilerin kendi yapılandırdıkları bilgiye
ulaşmalarını sağlamaktadır. Altun’un da belirttiği gibi bu çapraz mimari ile
hiper metinde öğrenciler, istedikleri bilgilere istedikleri anda ve istedikleri
yoldan tekrar ulaşabilmekte ve bu bilgileri ve kavramları görebilmektedirler.
Hiper metinler üç farklı yapıda olabilir:
·
İyi
Yapılandırılmış Hiper Ortam: Ayrıntılıdır, açıkladığı durumu açıkca anlatır.
·
Az
Yapılandırılmış Hiper Ortam: temel
düzeyde ayrıntılıdır. Genel olarak açılar.
·
Yapılandırılmamış
Hiper Ortam: ayrıntılı ipuçları yoktur.
Bilişsel Esnekliğin Kapsamı ve Uygulaması
Bu
kuram özellikle interaktif teknolojiler için destek sağlamaktadır. İyi yapılandırılmamış alanlara örnek
olarak; tıp, tarih, edebiyat, hukuk, biyoloji, ve öğretmen eğitimi verilebilir.
Bilişsel Esnekliğin Örneği
Bu
ortamlara örnek olarak KANE, ‘Florida Thematic Unit’, CardioWorld Explorer,
STEP projesi verilebilir. (Boger-Mehall, 1997; Spiro ve digerleri, 1992).
Bilişsel Esneklik İlkeleri
Ø Öğrenme etkinliklerinde içeriğin
farklı gösterimleri yer almalıdır. Aynı
materyalin içeriğinin farklı
şekillerde düzenlenip, öğrencinin konuyu farklı noktalardan görebilmesi
amacıyla incelenmesidir.
Ø Öğretim materyalleri içerik
alanın aşırı basitleştirilmesini engellemelidir. Bir alana ait karmaşık ve
düzensiz kavramların doğal yapısını öğrenciye göstermek yerine aşırı
basitleştirilerek öğretilirse bunların daha sonra değiştirilmesi çok zor olur. Bunu
engellemek için bilişsel esneklik kuramı, kavramlar arası ilişkilerin
vurgulanması ve bu ilişkilerin gerçek hayatta öğrencinin karşılaşabileceği
problemler düşünülerek, farklı şekillerde gösterilmesi gerektiğini
belirtmektedir.
Ø Öğretim “örnek olay” temelli
olmalı ve bilginin yapılandırılması üzerinde durmalıdır. İyi yapılandırılmamış
bilgi alanlarında öğrencilerin ileri seviyede bilgi edinimlerinin
sağlanması ve edindikleri bu bilgilerin farklı durumlara aktarabilmeleri için
örnek olaylar kullanılmaktadır.
Ø Bilgi kaynakları birbiri ile
yüksek derecede bağlantılı olmalıdır. Öğrencilerin örnek olaylar ile
çalışırken veya problemlere çözüm getirmeye çalışırken istedikleri bilgiye
anında ulaşabilmeleri ve ilgili bilgilerin bir arada olması gerekmektedir.
Bu da ancak uygun bir ortamın seçilmesiyle olur.
SORULAR
1
– Bilişsel Esneklik Kuramını açıklayınız.
2
– Hiper Metin yapı çeşitlerini yazarak birer cümleyle açıklayınız.
3
– Rastgele Erişimli Öğretim olarak da tanımlanan Hiper Metin kavramının
Bilişsel Esneklik Kuramına katkısı nedir?
4
– Bilişsel Esneklik Kuramı hangi bilim alanlarında uygulanabilir?
5
– Bilişsel Esneklik Kuramının ilkeleri nelerdir?
6
– Aşağıdakilerden hangisi bilişsel esneklik kuramının ilkelerinden biri
değildir?
A) Öğretim etkinliklerinde içeriğin
farklı görünümleri yer almalıdır.
B)
Öğretim
materyalleri içerik alanının aşırı basitleştirilmesini engellemelidir.
C)
Öğretim
“örnek olay” temelli olmalıdır ve bilginin yapılandırılması üzerinde
durulmalıdır.
D)
Öğrenci
karşısına çıkan problemleri tek bir yoldan çözmeli ve bu yollar kendisine
öğretilmelidir.
E)
Bilgi
kaynakları arasında yüksek derecede bağlantı olmalıdır.
7
– Bilişsel
esneklik kuramını aşağıdakilerden hangisi ortaya çıkarmıştır?
A) Freud
B)
Spiro
C)
Piaget
D)
Vygotsky
E)
Thorndike
Kaynaklar
http://tip.psychology.org/spiro.html
Türk
Eğitim Bilimleri Dergisi Ş. Karadeniz.