Bilişsel Esneklik

BİLİŞSEL ESNEKLİK KURAMI (COGNİTİVE FLEXİBİLİTY THEORY)

İyi yapılandırılmamış alanlarda, anlamlı bilgi edinilmesini ve bu bilgilerin farklı durumlara aktarılmasını amaçlamaktadır. İyi yapılandırılmamış bilgi alanlarının iki temel özelliği bulunmaktadır:

1 - Bilginin uygulanması gereken durumların karmaşık olması ve birçok geniş kavramsal yapıların eşzamanlı etkileşimlerini gerektirmesi 

2 - Bu durumların benzerlikleri olsa bile birbirlerinden farklı, kısacası düzensiz olmaları

Bilişsel esneklik aynı zamanda bireyin esnek olmaya istekli olmasını da içerir. Kişinin bir davranışı farklı yollardan yapabileceğinin farkında olması, onun standart davranıştan uzaklaşması için yeterli değildir. Lippard Justice’e kişinin esnek olma isteği; kişinin kendini anlama ve kendisiyle iletişim kurma yeteneğinin insanlar arası ilişkileri nasıl etkilediğine en iyi örnektir. İnsanların değişim yaşaması ya da farklı bir yol kullanması için bir sebep ve ya motivasyon gerekir.

Spiro’ya göre öğrenmenin amacı, öğrenciyi uzman haline getirmektir.  Bunun gerçekleştirilebilmesi ise ancak farklı bakış açılarının öğrencilere gösterilmesiyle mümkündür. Bu amaçların gerçekleştirilmesinde Spiro ve arkadaşlarının ‘Rasgele erişimli öğretim’ olarak tanımladığı hiper metin, kullanılabilecek en iyi ortamdır. Spiro ve Jehng hiper metni, çeşitli şekillerde düzenlenebilen bilgisayar temelli metin olarak tanımlamaktadır. Hiper metin; metin, durgun grafik, resim, çizim veya tabloları içeren bağlantıların bir arada kullanılması ile bir alana ait bilgi yapısını ve bu yapıda yer alan ilişkileri göstermeyi amaçlar. Bu ortamda öğrenci, kendi ilgi ve ihtiyacına göre istediği bilgiyi seçebilmekte ve ulaşabilmektedir. İşte hiper metinin bu yapısı ile öğrenciler materyali farklı bakış açılardan görebilmekte ve kendi öğrenmelerinin kontrolünü sağlayabilmektedir. Böylece bu ortam, esnek yapısı ile iyi yapılandırılmamış alanlarda farklı yollardan, farklı görevlerle öğrencilerin kendi yapılandırdıkları bilgiye ulaşmalarını sağlamaktadır. Altun’un da belirttiği gibi bu çapraz mimari ile hiper metinde öğrenciler, istedikleri bilgilere istedikleri anda ve istedikleri yoldan tekrar ulaşabilmekte ve bu bilgileri ve kavramları görebilmektedirler. Hiper metinler üç farklı yapıda olabilir:

        

·         İyi Yapılandırılmış Hiper Ortam: Ayrıntılıdır, açıkladığı durumu açıkca anlatır.

·         Az Yapılandırılmış Hiper Ortam:  temel düzeyde ayrıntılıdır. Genel olarak açılar.

·         Yapılandırılmamış Hiper Ortam: ayrıntılı ipuçları yoktur.

Bilişsel Esnekliğin Kapsamı ve Uygulaması

Bu kuram özellikle interaktif teknolojiler için destek sağlamaktadır. İyi yapılandırılmamış alanlara örnek olarak; tıp, tarih, edebiyat, hukuk, biyoloji, ve öğretmen eğitimi verilebilir.

Bilişsel Esnekliğin Örneği

Bu ortamlara örnek olarak KANE, ‘Florida Thematic Unit’, CardioWorld Explorer, STEP projesi verilebilir. (Boger-Mehall, 1997; Spiro ve digerleri, 1992).

Bilişsel Esneklik İlkeleri

Ø  Öğrenme etkinliklerinde içeriğin farklı gösterimleri yer almalıdır. Aynı

materyalin içeriğinin farklı şekillerde düzenlenip, öğrencinin konuyu farklı noktalardan görebilmesi amacıyla incelenmesidir.

Ø  Öğretim materyalleri içerik alanın aşırı basitleştirilmesini engellemelidir. Bir alana ait karmaşık ve düzensiz kavramların doğal yapısını öğrenciye göstermek yerine aşırı basitleştirilerek öğretilirse bunların daha sonra değiştirilmesi çok zor olur. Bunu engellemek için bilişsel esneklik kuramı, kavramlar arası ilişkilerin vurgulanması ve bu ilişkilerin gerçek hayatta öğrencinin karşılaşabileceği problemler düşünülerek, farklı şekillerde gösterilmesi gerektiğini belirtmektedir.

Ø  Öğretim “örnek olay” temelli olmalı ve bilginin yapılandırılması üzerinde durmalıdır. İyi yapılandırılmamış bilgi alanlarında öğrencilerin ileri seviyede bilgi edinimlerinin sağlanması ve edindikleri bu bilgilerin farklı durumlara aktarabilmeleri için örnek olaylar kullanılmaktadır.

Ø  Bilgi kaynakları birbiri ile yüksek  derecede bağlantılı olmalıdır. Öğrencilerin örnek olaylar ile çalışırken veya problemlere çözüm getirmeye çalışırken istedikleri bilgiye anında ulaşabilmeleri ve ilgili bilgilerin bir arada olması gerekmektedir. Bu da ancak uygun bir ortamın seçilmesiyle olur.

SORULAR

1 – Bilişsel Esneklik Kuramını açıklayınız.

2 – Hiper Metin yapı çeşitlerini yazarak birer cümleyle açıklayınız.

3 – Rastgele Erişimli Öğretim olarak da tanımlanan Hiper Metin kavramının Bilişsel Esneklik Kuramına katkısı nedir?

4 – Bilişsel Esneklik Kuramı hangi bilim alanlarında uygulanabilir?

5 – Bilişsel Esneklik Kuramının ilkeleri nelerdir?

6 – Aşağıdakilerden hangisi bilişsel esneklik kuramının ilkelerinden biri değildir?

A)  Öğretim etkinliklerinde içeriğin farklı görünümleri yer almalıdır.

B)  Öğretim materyalleri içerik alanının aşırı basitleştirilmesini engellemelidir.

C)  Öğretim “örnek olay” temelli olmalıdır ve bilginin yapılandırılması üzerinde durulmalıdır.

D)  Öğrenci karşısına çıkan problemleri tek bir yoldan çözmeli ve bu yollar kendisine öğretilmelidir.

E)   Bilgi kaynakları arasında yüksek derecede bağlantı olmalıdır.

7 –  Bilişsel esneklik kuramını aşağıdakilerden hangisi ortaya çıkarmıştır?

A)  Freud

B)  Spiro

C)  Piaget

D)  Vygotsky

E)   Thorndike

Kaynaklar

http://tip.psychology.org/spiro.html

Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Ş. Karadeniz.